In 2022 is het aantal mensen dat zware pijnstillers (opioïden) voorgeschreven kreeg in de huisartsenpraktijk of de huisartsenpost (HAP) ongeveer gelijk gebleven met de jaren ervoor. Huisartsen op de HAP schreven verhoudingsgewijs vaker opioïden voor aan jongvolwassenen dan huisartsen in de huisartsenpraktijk. Dit blijkt uit onderzoek van het Nivel (Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg).

Zowel zwakke opioïden, zoals tramadol, als sterke, zoals morfine en oxycodon, werden nog steeds het vaakst voorgeschreven voor aandoeningen aan het bewegingsapparaat, zoals rugpijn.

Wereldwijd nam in de afgelopen decennia het aantal voorschriften voor opioïden toe, en dat gold ook voor Nederland. Door de hogere kans op misbruik door afhankelijkheid en overdosis wordt het voorschrijven van opioïden juist bij een aantal aandoeningen afgeraden. Het is daarom belangrijk om te weten hoe vaak, aan wie en waarvoor opioïden werden voorgeschreven door de huisarts.

Zorgverleners, onder wie huisartsen, schreven ze vaak voor aan patiënten met kanker. In steeds meer gevallen doen zij dat ook aan patiënten met andere diagnoses. Door de hogere kans op misbruik door afhankelijkheid en overdosis wordt dat juist afgeraden.

Opioïden vooral voorgeschreven aan vrouwen en patiënten boven de 65 jaar. De meeste opioïden werden voorgeschreven voor klachten aan het bewegingsapparaat. 

De gebruikte data uit 2018 tot en met 2022 zijn afkomstig uit Nivel Zorgregistraties Eerste Lijn. Tussen de 222 en 286 huisartsenpraktijken en tussen de 23 en 28 huisartsendienstenstructuren zijn in het onderzoek meegenomen, van wie we voldoende gegevens over verrichtingen en voorschriften hadden.

En België?

België heeft volgens Oesocijfers het vijfde hoogste opioïdenverbruik per inwoner. Opioïden kunnen uiteraard erg nuttig zijn, maar de risico-batenverhouding van opioïden is vooral problematisch bij chronische niet-kankerpijn, aldus de auteurs van een recente studie die ruim 1.000 voorschriften analyseerde, uitgevoerd in Belgische openbare apotheken. 

Uit de resultaten blijkt dat, in het belang van de patiëntveiligheid, gemiddeld veel ruimte is voor vooruitgang in zorgvuldigheid bij het opmaken van voorschriften voor opioïden. Juridisch correct voorschrijven is een belangrijk en relatief eenvoudig werkpunt, maar ook de totale hoeveelheid opioïden en de frequente combinatie van meer dan 2 opioïden contrasteren gemiddeld sterk met de huidige richtlijnen.

> Opioïden: 1.000 voorschriften geanalyseerd naar zorgvuldigheid